Πότε ένας πονοκέφαλος ή ένας πονόδοντος δεν αφορά το κεφάλι ή τα δόντια;
Γράφουν οι Ζαχαρίας Σηφάκης & Μάριος Παπαχριστόπουλος
Έπειτα από μία μέρα γεμάτη άγχος αρκετοί άνθρωποι περιγράφουν πως υποφέρουν από πόνο που αντανακλά στο λαιμό και το κεφάλι τους, του οποίου έχει προηγηθεί μόνο μια επίμονη δυσκαμψία στο σαγόνι. Τον πόνο από την κροταφογναθική άρθρωση (ΚΑ) μπορεί εύκολα κάποιος να τον μπερδέψει με έναν κοινό πονοκέφαλο, κυρίως επειδή τα συμπτώματα είναι παρόμοια. Μερικές φορές μπορεί να είναι και η αιτία για επαναλαμβανόμενες επισκέψεις στον οδοντίατρο, χωρίς όμως αποτέλεσμα καθώς ο πόνος, ακόμη και αν το αισθάνεται ο ασθενής κοντά και γύρω από τα δόντια του, προέρχεται από διαφορετική δομή. Υπάρχουν όμως μερικές βασικές διαφορές που διαχωρίζουν τον πόνο που σχετίζεται με την ΚΑ, από ένα κοινό πονοκέφαλο. Όταν τα συμπτώματα σχετίζονται με την ΚΑ τότε μιλάμε για διαταραχή της κροταφογναθικής άρθρωσης ή αλλιώς γνωστό και ως “κροταφογναθικό σύνδρομο” (ΚΣ).
Το ΚΣ είναι ένας ευρύς όρος που περιλαμβάνει διαταραχές της ΚΑ και των σχετικών ανατομικών δομών. Ένα ΚΣ μπορεί συχνά να είναι πολύ επώδυνο και να προκαλεί σοβαρά προβλήματα στην καθημερινότητα του ατόμου. Με τον έγκαιρο και ακριβή προσδιορισμό της αιτίας των συμπτωμάτων, είναι εφικτή ανακούφιση πριν η αίσθηση του πόνου γίνει αφόρητη. Ας δούμε όμως τι γνωρίζουμε για μια από τις αρθρώσεις που χρησιμοποιούμε περισσότερο στο σώμα μας.
Οι ΚΑ είναι σύνθετες δομές που αποτελούνται από δύο οστά, το κροταφικό οστό και τον κόνδυλο της γνάθου, μεταξύ των οποίων παρεμβάλλεται ο δίαρθριος δίσκος και περιβάλλονται από τον αρθρικό θύλακα. Η ΚΑ αποτελείται κατά μεγάλο μέρος από ίνες όπως αυτές ενός συνηθισμένου συνδετικού ιστού. Αυτό δίνει την ιδιότητα της συνεχόμενης αναδιαμόρφωσης/προσαρμογής σε μία από τις πιο συχνά χρησιμοποιούμενες αρθρώσεις του σώματος. Τραυματισμοί ή διαταραχές αυτών των δομών μπορεί να έχουν ως αποτέλεσμα πόνο στην περιοχή του προσώπου ή της γνάθου (σαγόνι). Ο πόνος της γνάθου μπορεί να εμφανιστεί στη μία ή και στις δυο πλευρές, ανάλογα με την αιτία, και μπορεί να συσχετίζεται με μυοπεριτονιακό πόνο και πονοκέφαλο.
Μία τυπική εικόνα ενός κροταφογναθικού συνδρόμου την συνθέτουν τα εξής δύο στοιχεία:
– Επανεμφανιζόμενο πόνο σε μία ή περισσότερες περιοχές του κεφαλιού και/ή του προσώπου.
– Ακτινογραφία, μαγνητική τομογραφία και/ή σπινθηρογράφημα οστών με ευρήματα που αποδεικνύουν διαταραχή της ΚΑ.
Επίσης σημαντικές κλινικές ενδείξεις ότι ο πόνος μπορεί να συσχετιστεί με ΚΣ είναι:
– Πόνος που πυροδοτείται με τις κινήσεις της γνάθου, όπως γέλιο, χασμουρητό και/ή το μάσημα σκληρών τροφών.
– Δυσκαμψία του σαγονιού με μειωμένο εύρος κίνησης ή ανομοιογενές άνοιγμα του στόματος.
– Θόρυβοι όπως “κλικ”, “ποπ” σε μία ή και τις δύο ΚΑ κατά τη διάρκεια των κινήσεων του στόματος.
– Ευερεθιστότητα των αρθρικών θυλάκων της μίας ή και των δύο ΚΑ.
Το ΚΣ μπορεί να εμφανιστεί πρωτογενώς από άμεσο τραυματισμό ή και δευτερογενώς από έμμεσο μηχανισμό κάκωσης. Ο άμεσος τραυματισμός συνήθως προκαλείται από χτύπημα ή πτώση στο πηγούνι ή στη γνάθο. Οι έμμεσοι μηχανισμοί κάκωσης της ΚΑ περιλαμβάνουν πολυάριθμες αιτίες. Οι πιο συχνές είναι ο τραυματισμός δίκην μαστιγίου (whiplash) λόγω τροχαίου ατυχήματος, παρατεταμένο μάσημα σκληρών τροφών, “τρίξιμο” των δοντιών (βρουξισμός), σφίξιμο της γνάθου, διαταραχές στην οδοντική σύγκλειση, απώλεια του οδοντικού ύψους λόγω φθοράς/απώλειας δοντιών, παρατεταμένη οδοντιατρική ή αναισθητική διαδικασία με ανοιχτό το στόμα κ.α.
Συχνές ενδοαρθρικές κροταφογναθικές διαταραχές είναι η φλεγμονή, οι διαταραχές στη μορφολογία των εσωτερικών δομών και ο εκφυλισμός της άρθρωσης. Αυτές οι περιπτώσεις συνήθως συσχετίζονται με κακή συναρμογή της κίνησης μεταξύ δίσκου και κονδύλου και μπορεί να παράγονται ήχοι στην άρθρωση κατά την κίνηση. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε “κλείδωμα” (όταν ο κόνδυλος δεν μπορεί να κινηθεί πλέον πάνω στον δίσκο), όπου το στόμα δεν ανοίγει προκαλώντας έντονα συμπτώματα και περιορισμό σε καθημερινές δραστηριότητες όπως το μάσημα, το γέλιο ή το χασμουρητό. Η υπέρχρηση και καταπόνηση των μυών της γνάθου, όπως η υπερβολική μάσηση τσίχλας, μπορεί να προκαλέσει φλεγμονή στην ΚΑ, με πόνο και δυσκαμψία. Η αρθρίτιδα μπορεί να εμφανιστεί στην ΚΑ ως αποτέλεσμα του εκφυλισμού που σχετίζεται με την ηλικία (συνήθως παρατηρείται σε άτομα άνω των 50 ετών) ή δευτερογενώς μετά από τραυματισμό και σε νεότερες ηλικίες. Στην αρθρίτιδα υπάρχει αισθητό “τρίξιμο” (τριγμός) στις κινήσεις της άρθρωσης και οι αλλοιώσεις είναι συχνά ορατές στη απλή ακτινογραφία ή στη μαγνητική τομογραφία. Ο μυϊκός σπασμός σε ένα ή και περισσότερους μύες της μάσησης είναι μια συνήθης έξω-αρθρική κροταφογναθική διαταραχή που συχνά προκαλείται από εκτεταμένες οδοντιατρικές παρεμβάσεις ή λόγω στρες, βρουξισμού κα. Ο σπασμός μπορεί επίσης να προκαλέσει έντονους πόνους και περιορισμό των κινήσεων της γνάθου.
Η κακή διαχείριση στην αποκατάσταση καταγμάτων της κροταφογναθικής άρθρωσης ή στον αυχένα των κονδύλων, καθώς και σε εξάρθρωση ενός ή και των δύο κονδύλων, μπορούν επίσης να αποτελέσουν αιτία για ανάπτυξη ΚΣ.
Δεν είναι πάντοτε σαφές τι προκαλεί ένα ΚΣ και υπάρχουν αρκετές παθολογίες που προκαλούν πόνο στην περιοχή των ΚΑ. Πόνος σε περιοχές του προσώπου γύρω από τις ΚΑ, τις γνάθους και τα αυτιά, συχνά προέρχεται από την άνω αυχενική μοίρα της σπονδυλικής στήλης. Απαιτείται εξειδικευμένη κλινική εξέταση & διεπιστημονική προσέγγιση (σε ορισμένες περιπτώσεις) για αξιόπιστη διαφοροδιάγνωση & θεραπεία, εξασφαλίζοντας ότι δεν παραβλέπονται δυνητικά σοβαρές καταστάσεις όπως η νευραλγία τριδύμου, συστηματικές νόσοι και άλλες σοβαρές παθολογίες.
Ποια είναι η θεραπεία και η πρόγνωση για τις κροταφογναθικές διαταραχές;
Το ΚΣ είναι μια συστηματικά επαναλαμβανόμενη, αλλά ταυτόχρονα και αυτοπεριοριζόμενη κατάσταση που τείνει να μην είναι προοδευτική και συνήθως ανταποκρίνεται στη συντηρητική θεραπεία. Ο πόνος που σχετίζεται με την ΚΑ είναι συνήθως εσφαλμένα διαγνωσμένος ως τυπικός πονοκέφαλος που προκαλείται από στρες. Ο πονοκέφαλος που συσχετίζεται με την ΚΑ είναι στην πραγματικότητα πολύ πιο εύκολος στην πρόληψη και θεραπεία. Μετά από ένα επιτυχημένο πρόγραμμα αποκατάστασης, ο πονοκέφαλος υποχωρεί εντός 3 μηνών και δεν υποτροπιάζει.
Η ικανοποιητική διαχείριση απαιτεί λεπτομερή κλινική εξέταση. Η εξέταση θα πρέπει να περιλαμβάνει λήψη του ιστορικού του ασθενούς, αξιολόγηση της θέσης γνάθου / γλώσσας / αυχένα, ψηλάφηση των ΚΑ, αξιολόγηση του ενεργητικού και του παθητικού εύρους, της ποιότητας στην κίνηση της γνάθου και του αυχένα, καθώς και αξιολόγηση της σύγκλισης (δάγκωμα) του ασθενούς. Επίσης, θα πρέπει να ελεγχτούν τυχόν σημάδια νυχτερινού “τριξίματος” των δοντιών. Σημαντικά κλινικά σημεία είναι η παρουσία φλεγμονής, οιδήματος, μυϊκού σπασμού και δυσκαμψίας ή υπερκινητικότητας ενός ή και των δύο ΚΑ. Αναφορές για περιορισμό στο άνοιγμα του στόματος ή άλλων ενδείξεων δυσλειτουργίας των αρθρώσεων πρέπει να ερμηνεύονται και να αξιολογούνται υπό το πρίσμα της ηλικίας, του φύλου και της γενικής υγείας του ατόμου.
Μια εξατομικευμένη αναγνώριση των παραγόντων που συμβάλλουν σε ένα ΚΣ, μπορεί να είναι καθοριστική για αποτελεσματικότερη θεραπεία. Σε ορισμένες περιπτώσεις, μια απλή τροποποίηση στις καθημερινές και τις στοματολογικές συνήθειες μπορεί να είναι αρκετή για να μεταβάλει την ένταση των συμπτωμάτων. Οι συντηρητικές – μη επεμβατικές μέθοδοι αντιμετώπισης περιλαμβάνουν την εξειδικευμένη φυσιοθεραπεία, οδοντιατρικές παρεμβάσεις στην οδοντική σύγκλιση, τοποθέτηση ειδικού νάρθηκα (ειδικά όταν τα συμπτώματα σχετίζονται με νυχτερινό βρουξισμό), φαρμακευτική αγωγή κα. Δεδομένης της αυτοπεριοριζόμενης φύσης των περισσότερων ΚΣ, η χειρουργική παρέμβαση σπανίως επιλέγεται ως μέθοδος αντιμετώπισης, αλλά μπορεί να κριθεί αναγκαία σε περιπτώσεις όπου οι συγκυρίες είναι τέτοιες ώστε να επηρεάζεται σημαντικά η ποιότητα ζωής με απώλεια της λειτουργικότητας ή όταν υπάρχει άμεση συσχέτιση με παθολογία της άρθρωσης.
Η φυσικοθεραπεία είναι μια αποτελεσματική και ασφαλής προσέγγιση στη θεραπεία και τη διαχείριση των κροταφογναθικών διαταραχών, ακόμα και όταν τα συμπτώματα είναι μακροχρόνια και σοβαρά. Με κατάλληλη και εμπεριστατωμένη προσέγγιση, οι περισσότεροι ασθενείς θα δουν σημαντική βελτίωση στην ένταση του πόνου και το εύρος κίνησης, εντός 3 έως 6 εβδομάδων. Τα εξατομικευμένα ασκησιολόγια για την αύξηση της κινητικότητας καθώς και η επιλογή χειρισμών τύπου manual therapy φαίνεται πως έχουν υποσχόμενα αποτελέσματα σε άτομα με ΚΣ.
Αυτό το άρθρο αποσκοπεί στην προώθηση της κατανόησης και της επίγνωσης σχετικά με ένα κοινό θέμα υγείας και δεν έχει ως σκοπό να υποκαταστήσει την επαγγελματική συμβουλή, τη διάγνωση ή τη θεραπεία. Δεδομένου ότι τα ερευνητικά στοιχεία δεν μπορούν να καθορίσουν τον καταλληλότερο τύπο, την ένταση και τη διάρκεια της θεραπείας, συνίσταται να αναζητούνται πάντα συμβουλές από τον οδοντίατρο, τον εξειδικευμένο φυσιοθεραπευτή ή άλλους ειδικευμένους παρόχους υγειονομικής περίθαλψης με τυχόν απορίες των ασθενών σχετικά με την παθολογία ή τη θεραπεία στην περιοχή της κροταφογναθικής άρθρωσης.
* Ο Ζαχαρίας Σηφάκης BSc, OMT, MHCPC, MAACP, MMACP, CGIMS είναι Ειδικευμένος φυσιοθεραπευτής στην πρόληψη & αποκατάσταση μυοσκελετικών & αθλητικών παθήσεων
* O Μάριος Παπαχριστόπουλος είναι ειδικευόμενος Φυσιοθεραπευτής στην Αθλητική Φυσιοθεραπεία BSc, MT
Πηγές:
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1532338217302956?via%3Dihub
https://www.medicinenet.com/temporomandibular_joint_syndrome_tmj/article.htm
https://americanmigrainefoundation.org/resource-library/temporomandibular-disorders-and-headache/
https://www.colgate.com/en–us/oral–health/conditions/temporomandibular–disorder/tmj–headache-1115
